Tussen Dante en Dirk

[column De Groene Amsterdammer, twee weken terug]


Zo zo, dus Dirk Scheringa gaat Een Boek Schrijven. De bestseller top 60 laat zien dat het lezerspubliek in elk geval genereus is voor mensen van zijn slag: ex-bordeelhouders, gevallen politici, gewezen prostituees, voetbalbondscoaches, dieettrutten, loverboyslachtoffers… allemaal hebben ze op een kwade dag besloten Een Boek Te Schrijven. En met dat Boek mogen ze dan naast Matthijs van Nieuwkerk komen zitten om te vertellen waarom ze het geschreven hebben.

Als afrekening. Als therapie. Als genoegdoening. Als ultieme poging om te zeggen waar het op staat. Als een zoektocht. Als middel om er toch mee om te kunnen gaan. Als manier om zegmaar mijn kant van het hele gebeuren duidelijk te maken naar de buitenwereld toe.

De aankondiging van Scheringa klonk nogal dreigend en zo was die waarschijnlijk ook bedoeld. Als jullie mijn bank kapot maken, nou, dan Schrijf ik Een Boek! Het was aandoenlijk, en ik moest er stiekem een beetje om grinniken, om te zien hoeveel waarde zo’n simpele middenstanderziel kennelijk hecht aan het geschreven woord.

Alsof Een Boek alles kan goedmaken, alsof Een Boek uiteindelijk altijd het laatste woord is. Die visie komt vast door zijn Bijbelopvoeding. Of door het Boek van Sinterklaas dat in zijn kindertijd altijd als een dreigend noodlot boven het kleine Dirkje heeft gehangen.

Meer mensen denken zo over boeken. Het eerste wat door Ella Vogelaar heen schoot toen ze hoorde dat ze ontslagen ging worden was, zo vertelde ze nadien: ‘Dat dagboek blijft niet geheim!’ Samen met haar man hield Ella namelijk een dagboekje bij van haar tijd als minister, en dit werd de ruwe kopij voor Twintig maanden knettergek.

Ook zij reageerde met dezelfde reflex als Scheringa: oké, ik kapotgemaakt? Nou, dan sla ik terug, en Schrijf ik Een Boek! Wraak als inspiratiebron. Waarom ook niet? Schreef Dante zijn Divina Commedia niet in ballingschap, met het oogmerk om terug te mogen keren in Florence? En Ovidius, die schreef de Tristia toch verbannen in Tomis, om weer in de gunst van de keizer te komen? De profundis van Oscar Wilde, is geschreven in de gevangenis! Arthur Rimbaud componeerde Une saison en enfer opgesloten in z’n moeders tuinhuisje, na de breuk met Paul Verlaine, die hem in Brussel overhoop had proberen te schieten. En Multatuli - het pseudoniem komt niet voor niets uit Ovidius’ Tristia -, onze eigen Multatuli! Schreef de Max Havelaar in een paar weken tijd in Brussel, een tour de force gestookt op een brandstof van ressentiment, verontwaardiging, wraak, woede.

Voeg daar de complete bibliotheek bij van boeken die geschreven zijn onder het juk van een religie of een dictatuur, en het lijkt zonneklaar dat een underdogpositie de sine qua non is voor monumentale fictie.

Oké, tot zover de argumenten waarom Scheringa’s Boek onverhoopt nog best goed zou kunnen worden. Er zijn echter zwaarwegende verschillen tussen Dante en Dirk, evengoed als tussen Eduard en Ella. Dante, Rimbaud, Wilde en Douwes Dekker schreven allemaal al voordat hun noodlot toesloeg. De literaire verbeelding was dus het vanzelfsprekende slagveld voor hun zielstrijd.

Je zou kunnen zeggen dat hun penibele situaties ze alleen maar gedwongen hebben om nog meer meesterschap aan de dag te leggen.

Ik geloof niet dat meneer Scheringa ooit iets anders geschreven heeft dan de kleine lettertjes onder zijn woekerpolissen. De kans bestaat dat Dirks Boek geen literaire hoogvlieger gaat zijn, maar een eendimensionaal, rancuneus, door een gesjeesde journalist (‘ghostwriter’) opgelapt schotschrift. Dat weet Scheringa, en dat zal hem worst wezen. Ook de lezers zal het worst wezen, net als de boekenkioskinkopers, de bladen, de tv-programma’s en de uitgevers. Het zal ze allemaal een rotzorg zijn hoe beroerd Dirks Boek is, als ze er maar geld mee binnen kunnen halen.

En dat kunnen ze. ’s Avonds bij Pauw en Witteman kon Scheringa al melden dat hij aanbiedingen had van drie uitgevers. Slim, gehaaid; zelfs met de strop rond z’n nek blijft Scheringa marketing voeren. De volgende dag hebben alle andere uitgevers natuurlijk gebeld, en die laat hij nu tegen elkaar opbieden, cirkelen rond het grote Dirk Scheringa Boek als meeuwen rond een homp brood.

In maart van dit jaar verscheen de autobiografie van Scheringa’s vroegere zakenpartner Gerrit Zalm: De romantische boekhouder. Hoe gaat Dirks Boek heten? De creatieve boekhouder? De woekeraar uit Wognum? O, wat hoop ik dat Dante gelijk had met zijn visioen van de Hel, waarin de woekeraars, oplichters en bedriegers in de binnenste cirkels hun eeuwige martelingen ondergaan.

Maar dat is fictie, en we leven niet meer in de tijd van Dante. In de werkelijkheid van nu wordt iemand die onnozele proleten uitbuit om auto’s en keukens te kopen op de pof, door een voetbalstadion vol met diezelfde onnozele proleten toegezongen als held.

Misschien moet Dirk Scheringa maar alvast een plaatsje vrijmaken in een van zijn huizen, voor de NS-Publieksprijs.