Karakterloos lezen

Als politici meer literatuur zouden lezen, zou de wereld er een stuk beter voor staan. Die stelling las ik laatst in een essay van Joseph Brodsky. Even dacht ik dat we met Jan-Peter Balkenende dan toch een goede leider hebben.

Voor het zomerreces geeft hij zijn kabinetsleden namelijk altijd een roman cadeau; dit jaar eentje van Dave Eggers. Zelf heeft hij Karakter van F. Bordewijk herlezen, zo bleek maandag bij zijn toespraak aan de Erasmus Universiteit, waar hij de held uit “dit puur Rotterdamse boek” als lichtend voorbeeld wilde stellen voor een “nieuw arbeidsethos”.

Over de held Katadreuffe zei Balkenende: “Hij werkt, studeert, brengt offers en grijpt de kansen die hem geboden worden met beide handen aan. Ondanks - of misschien wel mede dankzij - de tegenwerking van zijn vader, weet hij uiteindelijk zijn ideaal te bereiken. Een kwestie van karakter.”

Hier verstomt het verstand. Heeft de premier het boek wel gelézen? Dan wist hij dat Karakter juist over de ontluistering en schaduwkant gaat van dit arbeidsethos. In zijn verbeten strijd om een positie verliest Katadreuffe oog voor wat werkelijk van belang is, zoals menselijke relaties. Verblind door wat Balkenende prijst als “het vermogen door te zetten” loopt de hoofdpersoon ondermeer een grote liefde mis. Bordewijk waarschuwt voor de emotionele verkilling waar Katadreuffe zich op de laatste pagina’s van het boek pijnlijk bewust van is.

Op de slotpagina denkt de tragische held aan zijn moeder: ‘En hoe triest was dat, hoe ánders hadden zij samen moeten zijn, deze vrouw en hij.’ Dan valt ook het motto op z’n plaats: A sadder and a wiser man / He rose the morrow morn (Coleridge).

Het is ongelooflijk: Balkenende heeft het einde niet gelezen! Al zijn paternalistische praatjes over ‘het karakter van Nederland’ en ‘karakter op de werkvloer’ hangt hij op aan een roman die hier nu juist een lange neus naar trekt.

Uw premier vindt dat u niet hard genoeg werkt. Op zo’n karakterloze aanval past maar één antwoord: ga Bordewijk lezen, onderuitgezakt tegen een parkboom.