Placeboknoppen

Onlangs hoorde ik iets onthutsends van iemand die goed ingevoerd is in de technologie en regelstrategie achter verkeerslichten. Het ging over de drukknoppen voor voetgangers en fietsers.

Van kinds af aan heb ik dat al machtige instrumenten gevonden. Op elk kruispunt geven ze ons de troost dat we niet zijn overgeleverd aan de harteloze willekeur van het systeem. Met één druk op de knop laten wij, wielloze wandelaars, die meedogenloze autozee uiteenwijken, en we lopen over het zebrapad als Mozes door de Rode Zee.

Op oversteekplaatsen mét drukknop blijken voetgangers zich gemakkelijker bij de wachttijd neer te leggen dan op die zónder. Dus wat, vertelde mijn informant, doet de overheid? Ze plaatst op allerlei kruisingen drukknoppen, zonder dat die de wachttijd beïnvloeden. Het zijn placeboknoppen, die ons de illusie van macht geven.

De verleiding is groot om deze openbaring heel cynisch als metafoor te gebruiken (‘verkiezingen zijn ook een druk op de placeboknop’), maar je kunt er ook iets positiefs uit leren. Geef mensen het gevoel mee te sturen en hun gemopper vermindert.

Voorbeeld: de kinderopvang wordt duurder. Ja, ongeveer één euro per kind per dag, en als je daar de loonstijging in meerekent is het zes euro per maand. ‘Even wat populisme:’ twitterde Femke Halsema (GroenLinks) vorige week, ‘straks is de kinderopvang onbetaalbaar voor een verpleegster, maar bezitten we wel een peperdure straaljager.’

Dat populisme heeft ze consequent doorgezet. Hoewel de stijging van kinderopvangkosten alleszins redelijk is, kaapt Halsema het emotioneel gevoelige thema om de gunst van de kiezer te winnen.

Die staat mopperend voor een stoplicht zonder drukknop en voelt zich overgeleverd aan de willekeur van de regering. Als we burgers konden laten meebeslissen over het verdelen van die miljardenbezuinigingen, dan zouden ze niet zo klagen over die paar tientjes. Dan waren ze medeverantwoordelijk en betrokken, zagen ze de noodzaak ervan in, in plaats van zich zo passief en consumptief op te stellen.

Echt meebeslissen is bovendien niet eens nodig. Het volstaat om ze alleen maar die illusie te geven.

Pervers

“Goeiedag, verkeerspolitie. De reden waarom of dat we u aan de kant zetten is de snelheid.”

“Pardón? Is het hier hónderd? Op een uitgestorven vijfbaansweg?”

“Negentig zelfs. Werkzaamheden. Stukje terug stond een joekel van een bord.”

“Ja, lekker verdekt opgesteld zeker. Want ik lees ook kranten en weet dat het OM diep in de rode cijfers staat. Dus staat u hier met uw bonnenboekje uw quotum te halen en de kas te spekken. Dus zijn die boetes van u met 15 procent gestegen. Ik zal u precies zeggen wat ik daarvan vind: ik vind het abject en ik vind het infaam. Op dit moment geeft u toe aan een perverse prikkel.”

“Hoho, u mag dan wel de driedelige Van Dale hebben ingeslikt, als u smerige taal gaat uitslaan, gaat het u nog meer kosten.”

“Ik zal het u sterker zeggen: u bedrijft klassenjustitie. Want ik kan mij die honderd euro moeiteloos veroorloven. Ik zie dat als tolgeld om steevast op de linkerbaan te kunnen scheuren. Maar voor die paupers in die zesdehands Peugeotjes is honderd euro een boel geld. Wat u dus zou moeten doen is die boete naar draagkracht opleggen, al oogt dat paradoxaal: ogenschijnlijk klassenjustitie bedrijven om klassenjustitie tegen te gaan. Een andere mogelijkheid is om van iedereen meteen het rijbewijs voor drie dagen in te nemen. Dan ervaart zowel de tokkie als het maatpak dezelfde hinder. Maar ja, op zulke briljante gedachten zul je het OM niet gauw betrappen, zeker niet nu het zelf financieel aan de grond zit, en u er vandaag op uit stuurt middels een perverse prikkel.”

“Nu is het genoeg met die vuiligheid! U krijgt proces-verbaal voor het beledigen van een ambtenaar in functie.”

“U gaat uw gang maar. Gesteld dat een rechter u gelijk geeft, ik zeg gestéld, dan nog zal hij mij hooguit een taakstraf opleggen, en die wordt dankzij het financiële wanbeleid voortaan omgezet in een boete. Bij het OM bestaat straks nauwelijks meer een rechtvaardige relatie tussen misdaad en straf. Als het maar geld oplevert: zo straf je alleen de armen. Klassenjustitie wil zeggen dat ik het mij kan veroorloven u pervers te noemen. Goedemiddag.”

Staatszin

Voor columnisten lijken dit gouden dagen, ware het niet dat één bijkomstigheid hun geluk dwarsboomt: in de uren tussen schrijven en publicatie kan de politieke realiteit finaal kantelen.

Wat zal er nu weer allemaal gebeuren tussen mijn sendknop en uw krantenjongen? Ab Klink keert alsnog terug in CDA-fractie. Beatrix benoemt Hilbrand Nawijn tot informateur. PVV trekt gedoogsteun in, tenzij het CDA zich zwart op wit bereid verklaart een paard tot staatssecretaris te kronen. CDA hierover in crisisberaad bijeen.

“Irak heeft al vijf maanden geen regering,” hoorde ik een voice over laatst onheilspellend zeggen. Ik riep tot de Irakezen in mijn tv-scherm: stel je niet aan, kniesoren, wij doen het al zeven maanden zonder, en sindsdien gaat het beter dan ooit.

Ga maar na: de huizenmarkt trekt aan, de werkgelegenheid stijgt, we zijn weg uit Afghanistan, wonnen bijna het WK, roken weer in kleine kroegen, de Rotterdamse Haven draait weer op volle toeren, onze banken presenteren hoopvolle jaarcijfers, en Geert Wilders is veranderd in een doodgewone, behoedzame achterkamertjespoliticus.

Nee, dat demissionaire Balkenende IV is zo gek nog niet.

Toch, het land is ongeduldig, allerlei sectoren staan op pauze: hypotheekverstrekkers, bouwbedrijven, thuiszorg, pensioenfondsen, universiteiten... Allemaal kunnen ze pas verdere toekomstplannen maken als er kabinetsbesluiten zijn.

De afgelopen week leek op de finale van een voetbalwedstrijd waarbij er in blessuretijd alsnog over en weer doelpunten vielen. Gejuich steeg afwisselend op van de rivaliserende tribunes. Precies wat we nodig hebben: de hysterie compleet.

En Beatrix maar door het veld hollen, in haar scheidsrechterbroekje, grensrechter Tjeenk Willink er achteraan. (Trouwens: dat WK voetbal in Nederland en België in 2018? Wel heel optimistisch. Alsof die landen dan al regeringen hebben.)

Intussen zijn buitenlandse krantencommentaren en de Europese Commissievoorzitter Barroso bezorgd over ons. Vanmiddag spreekt waarschijnlijk ook de Paus zich uit. Overmorgen maakt Geert z’n nummertje op Ground Zero. Goed voor weer een weekje trammelant. Gouden dagen voor columnisten en tv-makers, maar allerminst voor’s landsbelang, of op z’n Vlaams: staatszin.

Want wie heeft hier nog zin an?

tiplijst ako

Benno Barnard - Vage buitenlander (Atlas)Kees van Beijnum - Een soort familie (De Bezige Bij)Oscar van den Boogaard - Meer dan een minnaar (De Bezige Bij)Walter van den Broeck - Terug naar Walden (MeulenhoffManteau)Saskia de Coster - Dit is van mij (Prometheus)D. Hooijer - Catwalk (Van Oorschot)Ernest van der Kwast - Mama Tandoori (Nijgh & Van Ditmar)Tom Lanoye - Sprakeloos (Prometheus)Menno Lievers - De val van Hippocrates (De Bezige Bij)Margriet de Moor - De schilder en het meisje (De Bezige Bij)Nelleke Noordervliet - Zonder noorden komt niemand thuis (Augustus)Cees Nooteboom - Scheepsjournaal (De Bezige Bij)Willem Jan Otten - Onze lieve vrouwe van de schemering (Van Oorschot)Koen Peeters - De bloemen (MeulenhoffManteau)David van Reybrouck - Congo (De Bezige Bij)Thomas Rosenboom - Zoete mond (Querido)Daniel Rovers - Elf (Wereldbibliotheek)Peter Terrin - De bewaker (De Arbeiderspers)Franca Treur - Dorsvloer vol confetti (Prometheus)Gabri van Tussenbroek - Amsterdam in 1597 (Veen)Arjen van Veelen - Over rusteloosheid (Augustus)Bart Vercauteren - Het graf van de voddenraper (Linkeroever)Ivo Victoria - Hoe ik nimmer de Ronde van Frankrijk voormin-twaalfjarigen won (AmboAnthos)Christiaan Weijts - De etaleur (De Arbeiderspers)Annejet van der Zijl - Bernhard (Querido)

De ongewone man

Ferme wil, zeurpiet, piketpaaltjes, ja mits, nee tenzij, mastodonten: de woorden van de politieke zomershow klinken nu al nostalgisch.

Dat krijg je als de partij voor spruitjes, God en geraniums zich te pletter rijdt tegen de partij voor Henk en Ingrid.

De tegenstellingen mogen dan onoverbrugbaar zijn gebleken, beide partijen streefden diep in hun harten naar dezelfde Oud Hollandsche gezelligheid.

Mieters was het, jottum!

Vooral de spreekstalmeester van het circus, CDA-interimbaas Henk Bleker, was fascinerend. Je zag hoe hij met tegenzin veranderde in de Mat Herben van het CDA, met z’n LPF-achtige toestanden.

Bij elk interview verwachtte je dat die man elk moment kon breken, en zou verzuchten: ‘Ach weet u, ik ben het ook spuugzat met die partij, met die ego’s en hun gezeik. En wie mag het nu allemaal gaan opknappen voor de camera? Juist, gekke Henkie. Maar weet u wat? Ik kap er mee, ze zoeken het maar uit. Ik ga lekker op vakantie met Ingrid. Voor mijn part doeken ze de partij op.’

De grote winst is uiteraard dat dit laatste nu zeer serieus overwogen moet worden. Overal in Europa zien we de christendemocratie ineenstorten - van het Duitse CDU, het Belgische CD&V, tot Spanje, Frankrijk en Italië – ten gunste van populistisch-nationalistische stromingen. De christelijke ideologie heeft z’n tijd als middelpuntzoekende kracht in de samenleving gehad. De nieuwe collectieve krachten dragen onder de valse vlag van vrijheid een schijnliberalisme binnen.

Om welzijn te beloven aan de gewone man perken ze de vrijheid in van de ongewone man (immigrant, kunstenaar, gelovige, grachtengordelbewoner, designbrildrager, intellectueel).

Dat er vanuit de VVD zo weinig kritiek kwam op de PVV, bewijst helaas dat het slecht gesteld is met ons liberalisme.

De VVD kan het goedmaken, door alsnog breeduit te lekken hoeveel Wilders allemaal bereid was in te leveren van z’n sociale programma. Maar zelfs dan weet Wilders de gewone man er vast van te overtuigen dat dit allemaal kletspraat van zeurpieten is. Daarin is hij sterk. Daarin is hij een verbluffend ongewone man.